Veendam in de vaart

Het Veenkoloniaal Museum in Veendam organiseert van 27 mei tot en met 7 oktober 2018 een tentoonstelling over de vier Holland Amerika Lijn schepen die onder de naam 'Veendam' in de vaart zijn geweest.

De oprichting in 1873 van de Nederlandsch Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij (NASM) was een moeilijke tewaterlating. Grootste probleem was het vinden van financiers, die de durf hadden om het avontuur van een nieuwe rederij aan te gaan. En toen meldde zich daar plotseling uit Groningen de grootindustrieel Willem Albert Scholten. Schatrijk geworden in de zetmeelindustrie stapte hij met een bedrag van maar liefst 600.000 gulden in het Rotterdams initiatief. Na het vertrek van Willem Albert in 1879 als commissaris bij de NASM (dat later in de volksmond on-officieel 'Holland Amerika Lijn' ging heten), bleef zijn zoon Jan Evert nog jarenlang deze positie behouden bij de maatschappij.

Willem Albert verbond natuurlijk wel een voorwaarde aan zijn gulle gift. Het eerste schip dat in opdracht van de nieuwe rederij gebouwd zou worden op de werf Napiers & Sons in Glasgow, moest zijn naam krijgen. In 1874 werd het schip afgeleverd, niet veel later gevolgd door het zusterschip 'Pieter Caland'.

Op 19 november 1887 werd de W.A. Scholten in dichte mist overvaren door de Rosa Mary in de buurt van Dover en zonk binnen een kwartier. Een duikclub uit Dover heeft enkele jaren geleden naar het wrak gedoken en het uitvoerig gefotografeerd. Ook zijn er tal van artefacten boven water gehaald, die nog niet eerder in Nederland zijn tentoongesteld. Het Veenkoloniaal Museum heeft met de presentatie in de expositie 'Veendam in de vaart' de wereldprimeur.

De Baltic (in 1871 voor de White Star Line bij Harland & Wolff in Belfast gebouwd, de werf waar later ook de Titanic van stapel loopt) wordt in 1888 door de NASM overgenomen en is het eerste schip dat de naam 'Veendam' op de boeg krijgt, vernoemd naar de domicilie van honderden kapiteins en de woonplaats van Lloyds Surveyor H.P. Hazewinkel.

Veendam en de Veendam

De gemeente Veendam heeft met de Veendam-schepen altijd een bijzondere relatie gehad. Bij de tewaterlating van de Veendam II in 1923 schenkt de gemeente Veendam een oorkonde en een panoramafoto van het centrum van Veendam. Een van de salons is gedecoreerd met een groot schilderij van het Oude Verlaat te Veendam met daarop een turfschip en de molen van Tholema. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakt de Veendam II zwaar beschadigd en het kost een heel jaar om haar weer in de vaart te krijgen. Bij de gelegenheid van de tweede doop in 1947 schenkt de gemeente Veendam opnieuw een (actuele) luchtfoto van Veendam en een oorkonde. In 1953 wordt de Veendam II gesloopt en de foto en de oorkonde van 1947 aan de gemeente Veendam retour gedaan. Het schilderij van het Oude Verlaat komt in het depot van het Maritiem Museum te Rotterdam, maar verkeert helaas is slechte staat en kan niet worden geëxposeerd.